21

'Zo, dan ga ik morgenmiddag maar weer eens naar Lady F want die kleine etterbak gaat naar Roos. Wat raar is dat toch, ik wil graag bij Floor zijn maar als Maarten erbij is, gedraagt ze zich zo anders dat ik alweer gegeten en gedronken heb. Wat had jij gedacht ma, wil ik alleen de geneugten en de lusten of ben ik niet in staat om de lasten te dragen? De laatste tijd vraag ik me dat weleens af. Ik heb totaal geen zin in gezinsverantwoordelijkheid. Dank je feestelijk, dan ben ik levenslang gebonden,' zei Isis met een gezicht waar aversie uit sprak.

'Het gaat wellicht om prioriteiten. Je moet niet vergeten dat bij het gros van de vrouwen zo rond hun dertigste de moederhormonen gaan opspelen. Ze willen dan een baby en realiseren zich nog niet dat ze de rest van hun leven vast zitten. Een kind krijgen betekent inderdaad, zoals je zelf zegt, levenslang. Misschien is het zelfs goed dat de natuur het zo bedacht heeft want anders stierf binnen de kortst mogelijke keren de mensheid uit.'

'Dat zou een zegen zijn,' schertste Isis, 'maar hoe heb jij het dan ervaren toen je zwanger was van mij? Nota bene had je niet eens een man waar je het mee kon delen. Je stond er toch min of meer altijd alleen voor.'

'Het is mij inderdaad overkomen. Aanvankelijk had ik nooit kinderen gewild. Ik denk om dezelfde redenen die jij nu noemt maar toen ik eenmaal zwanger was, vond ik het ook wel spannend om dat eens in mijn leven mee te maken, de bevalling incluis. Tegelijkertijd wist ik dat er nooit meer een tweede keer zou komen. Bovendien leefden we toch in een iets andere tijd, stukken minder materieel gericht dan nu. Het liep als vanzelf en ik had amper tijd om me iets af te vragen. Daarbij waren Olivier en Greta Grimm mijn rechterhand zoals je weet. Dat was flink mazzel hebben.'

'Heb je nooit overwogen om abortus te laten plegen, vooral omdat die zaadschieter gevlogen was?'

'Nee nooit,' antwoordde ik kort. Ik keek even weg en dacht aan die zaadschieter. Wat zou een leven met Simon er anders hebben uitgezien. Ik kon me er op dit moment weinig bij voorstellen. Nu was ik in ieder geval blij dat ik toen niet had laten aborteren. Isis had me nooit problemen opgeleverd en was als kind redelijk aanspreekbaar op haar gedrag en gewoonten. Ik kon haar gelukkig in haar waarde laten en ze heeft zich als een vrij mens kunnen ontplooien.' Ik vervolgde: 'Heb jij je ooit door mij beperkt gevoeld in je vrijheid?'

'Nee, integendeel, ik was blij dat je me grenzen aangaf. Ik wist waar ik aan toe was met jou en bovendien was je er altijd gevoelsmatig voor me. Je ging niet mee naar de zandbak en deed geen spelletjes met me. Daar had ik anderen voor, dat was duidelijk, maar het veilige thuisgevoel was er altijd. Kun je je nog mijn vriendinnetje Daphne van Dijk herinneren? Zij kwam uit een gezin waar de zogenaamde vrije opvoeding centraal stond. Haar vader was zo’n mallotige psycholoog die alles goed vond. Ze mocht letterlijk alles van haar ouders. Ik herinner me dat ze op de geparkeerde auto van haar moeder, die voor de deur stond, aan het krassen was met een scherp voorwerp en ik keek mijn ogen uit. Dat moest allemaal kunnen. Die ouders gingen ervan uit dat je een kind niets mocht verbieden. Achteraf gezien belachelijk natuurlijk. In vergelijk met haar ouders was jij dan best wel streng, ja. Ik heb niet het idee dat ik er slechter van ben geworden.'

De bel ging. Dat was mijn goede vriend Olivier die langs zou komen. Anemie rende al kwispelend de kamer in en ging voor de kooi van Papa staan. Ze was iedere keer weer gefascineerd door de papegaai. Papa keek vanuit de hoogte met scheve kop enigszins op de hond neer maar zei niets. Na onze omhelzing liep Olivier op de woning van Papa af. Met een kritisch keurende blik bekeek hij het van alle kanten.

'Mijn eeuwige waardering, Isis, dit is een waarlijk kunststuk,' knikte hij, 'en zoals het een kunstenaar betaamt, moet ik er aan toevoegen dat je jezelf hebt overtroffen.'

'Ach,' opperde Isis met gemaakte bescheidenheid, 'het was aanvankelijk niet mijn bedoeling er zo’n groot werk van te maken maar mijn hand is uitgeschoten. Ik hoop dat Papa nog minstens dertig jaar meegaat, dan heeft het dier er ook plezier van. Hij is gelukkig nu gewend maar dat heeft heel wat poten in aarde gehad. Hij was aanvankelijk z’n nieuwe huis niet in te krijgen.'

'Het ziet er naar uit dat je je onbelemmerd hebt kunnen uitleven,' zei hij met verhulde glimlach. 'Ik ben overigens niet van zins, dit prachtig stuk smeedwerk te relativeren. Nogmaals, mijn zeer gemeende complimenten.'

'Nou nou, Olivier, ik bloos ervan.'

Geamuseerd stond ik het schouwspel gade te slaan. Wat waren die twee aan elkaar gewaagd.

'Glas wijn Olivier? Ik heb een heerlijke Conde de Valdemar in huis gehaald.'

'Volgaarne Attila.'

Ik schonk de glazen vol en Isis vertelde Olivier in korte bewoordingen over ons gesprek van even daarvoor.

'We hadden het net over mijn gelukkige jeugd, tevens danzij jou. Een vader heb ik nooit gehad hoewel ik me de laatste tijd wel eens afvraag hoe die man eruit gezien zou hebben, maar goed, die vogel is destijds gevlogen en daar zal ik levenslang genoegen mee moeten nemen.'

Even voelde ik me weer ongemakkelijk worden. Waarom begon Isis daar nu ineens over? Ooit had ik haar verteld over mijn kortstondige liefdesavontuur. Ze had daar genoegen mee genomen en vroeg nagenoeg nooit naar het vaderschap en ik had het zo ver weg gestopt dat ik er eigenlijk liever niet over wilde praten.

Bijna onmiddellijk kreeg ik antwoord op mijn stille vraag want Isis zich tot Olivier wendend, vervolgde haar zin: 'Maarten, dat kind van Floor, zal nooit en te nimmer te weten komen wie zijn biologische vader is. Hij zal zich altijd afvragen waar hij voor de helft vandaan zal komen zoals ik ook zo vaak heb gedaan. Er is echter een verschil, Attila werd zwanger na een heftige escapade en had dat op voorhand niet gepland. Bij Floor is het een ander verhaal, zij is bewust naar de spermabank gegaan en heeft zich daar laten insemineren met het zaad van een anonieme donor. Ik vind dat een misdaad naar het kind toe. Je onthoudt het informatie over zijn herkomst. Ik vind, en dan spreek ik uit eigen ervaring, dat een kind, als het even kan, recht heeft te weten wie zijn of haar biologische vader is. Wat hij of zij daar verder mee doet is zijn of haar zaak maar de mogelijkheid moet er zijn. En nu we het er toch over hebben, Olivier, hoe heb jij je kindzijn eigenlijk beleefd?'

Olivier schraapte zijn keel, ging rechtop zitten, keek in de verte en nam een slok wijn.

'Ik was gek op mijn ouders en ik werd bijna mijn eigen ouder. Als ik vroeger op iets of iemand gesteld was, verloor ik mij in mijn fascinatie.'

'Je bedoelt dat je je volledig identificeerde met je ouders of met de ander?'

'Ik heb het lang met mij meegedragen maar ik keek in mijn creaties, nooit ernaar. Ik ben van grote dankbaarheid vervuld dat mijn ouders zulke begrijpende mensen waren. Ze hebben me door alle tijden heen gestimuleerd, zelfs in mijn morbide onderzoeken naar het fenomeen verzamelen en consistentie. Het is moeilijk uit te leggen maar ze hebben me geholpen om orde in de chaos te scheppen. Met veel empathie hebben ze me grootgebracht.'

Oliviers zwart aangezette ogen glommen. Het was zelden dat hij zo over zichzelf en het verleden sprak. Eigenlijk was hij zeer gesloten maar eenmaal op zijn gemak en op zijn praatstoel zittende, kon hij honderduit praten.

'Eigenlijk zou men eerst een proefschrift moeten schrijven en er dan op afstuderen, liefst cum laude, alvorens het toegestaan is om kinderen te nemen. Misschien zou de wereld er dan wat menselijker uitzien,' schertste Isis.

'Daar ben ik het waarlijk mee eens. Met mijn vader, die mijn grote held was, ging ik vroeger bijna dagelijks naar de hoofdbibliotheek op de Prinsengracht. Toen al kon ik daar uren turen in velerlei literatuur. Daar heb ik mijn fascinatie voor boeken aan overgehouden.'

De verzameling van Olivier bestond uit allerlei uiteenlopende boeken, curiosa en oude wapens. Alle boeken alfabetisch gerangschikt. Hij wist precies waar alles stond dankzij zijn systematische ordening.

'Je bent een vlees geworden encyclopedie, Olivier,' zei ik en me tot Isis wendend: 'Zoals bekend, je hoeft hem maar iets te vragen en hij weet het.'

'Dat heb ik van mijn vader zaliger,' vervolgde Olivier. 'Hij heeft me leren denken als de grote filosofen. Hij vond het erg belangrijk dat mensen helder van geest waren en zelfstandig konden nadenken. Socrates was zijn lichtende voorbeeld. Hij was er van overtuigd dat je het werkelijke geluk pas kon bereiken als je je niet meer afhankelijk opstelde. Als ik dan mag spreken over de waarheid dan ligt dat in het grotere geheel, de wereld en de mens zelf. Het is een nauwgezet proces te bepalen wie en wat we zijn, waar we vandaan komen en waar we naar toe gaan.'

'En juist dan zal moeten blijken,' zei Isis, 'in hoeverre we star en dogmatisch zijn of juist zo flexibel dat we hebben kunnen leren uit onze vroegere ervaringen. En daardoor op grond van wat eraan is vooraf gegaan een bewuste draai of verandering in ons leven kunnen en willen maken.'

'Dan pas kan de ware empiricus opstaan die heeft geleerd van zijn vallen en opstaan. Tegenwoordig wordt dat triviaal een ervaringsdeskundige genoemd,' zei ik, nog eens de glazen bijvullend.

'Het is toch altijd door schade en schande wijs worden. Het motto: pluk de dag staat mij wel aan, ik vertoef graag in de Hof van Eden en geniet de geneugten des levens, dat heb ik van huis uit meegekregen,' zei Isis een blik op mij werpend.

'Dan kom je dicht in de buurt van de ethiek van de filosoof Epicurus die vooral geluk ziet als een bestaan zonder lijden en onrust. Alle kennen berust op waarneming, evenzo al het redelijk denken is daarvan af te leiden. Derhalve alle bijgeloof de wereld uit wat mij betreft. De mens moet eens af van schrikbeelden inzake leven na de dood en het daaraan verbonden geloof in straffende goden en vergelding. Aldus is het dwaas om maar even de Griekse wijsgeer te citeren: de dood te vrezen want zolang wij er zijn, is de dood er niet. En als de dood er is, zijn wij er niet meer. Met andere woorden, als je leeft, leef dan.' Na deze woorden haalde Olivier diep adem, keek ons aan en vervolgde: 'Vandaar wellicht mijn pathologische lust tot scheppen, daar ben ik nooit in afgeremd door mijn ouders. Daarin kan ik merkwaardig genoeg mijn eigen leven verzinnen en mijn ongebreidelde fantasieën de vrije hand geven.'

'Wat dat betreft is een stimulerende opvoeding, waarin je een kind binnen redelijke grenzen vrij kunt laten, noodzakelijk. Dat grandioze verwennen van al die onwetende ouders kan niet goed zijn. Ze willen zoveel mogelijk hebben en krijgen en raken daardoor zo blasé als de pest. Ik ben blij dat ik nooit iets met eigen kinderen te maken zal hebben of had jij graag grootmoeder willen worden, ma. In dat geval kan ik er wel wat aan doen natuurlijk.'

We schoten alle drie in de lach.

'Mocht dat onverhoopt gebeuren, Isis, dan zal ik mij genoodzaakt zien als lichtend voorbeeld op te treden,' spotte Olivier en vervolgde: 'Zo waarlijk helpe mij God almachtig maar soms denk ik, al die ouders die zelf niet model kunnen staan voor hun kroost en ze maar aan hun lot overlaten, wat komt ervan terecht. Daardoor willen die kinderen op school niet meer leren. Ze zijn totaal ongemotiveerd en ongeïnteresseerd. Alles draait bij hen om materie. Het is dom en oppervlakkig. En dan die mensen die uitstekende vaders en moeders hadden kunnen zijn, zij nemen geen kinderen. Waar moet het naar toe in deze wereld,' zei Olivier en richtte pathetisch zijn armen ten hemel.

'Met die wereld is het tot op heden nog steeds goedgekomen. Desalniettemin herken ik je bezorgdheid wat betreft de mensheid die er deel van uitmaakt. Hoe dan ook, ik moet me nu met andere zaken bezighouden, de aardse, er roept een plicht en dat is de keuken. Ik ga naar mijn pan snert,' zei ik.

'Er voer een huivering door mijn leden toen ik meende erwtensoep te ruiken Attila, het doet me denken aan tijden van weleer. Het water loopt me letterlijk in de mond. Maar zouden we nog voor het eten, als aperitief, een Schubertiade ten gehore kunnen brengen?'

De vroegere gezellige avondjes die Schubert voor zijn vrienden hield, werden destijds Schubertiades genoemd.

'Je bent niet te weerstaan, Olivier, ik wil je graag horen zingen. Dan eten we gewoon wat later.'

'Zo zo, ma, wat krijgen we nou, welk een flexibiliteit,' zei Isis lichtelijk ironisch en zich tot Olivier wendend: 'Bij Attila is zes uur eten, zes uur eten, en geen minuut later.'

'Jawel, dat is mij bekend, edoch ik ben hier ook niet iedere dag,' fleemde Olivier. 'Ik zou gaarne de Erlkönig willen zingen. De tekst van Goethe is zo wonderschoon dat ik als kind, iedere keer als ik het hoorde, verschrikkelijk moest schreien. De vader die met zijn zieke, koortsige kind op zijn arm door nacht en ontij door het bos rijdt en zijn zoon uit de klauwen van de dood, in de gedaante van de Elfenkoning, probeert te redden.'

We liepen naar de piano en Olivier zong zijn Erlkönig. Voornamelijk de laatste hartverscheurende regels hadden hem door zijn ziel gesneden, zei hij.

Dem Vater grauset’s, er reitet geschwind

er hält in Armen das ächzende Kind

erreicht den Hof mit Müh’ und Noth

in seinen Armen das Kind… war todt

Na deze vol verve gezongen ballade zongen we met z’n drieën: Der Leiermann.

Ook dit nummer was er een van zwaarte en droefheid. Het verhaalt over een arme oude orgeldraaier waar geen mens naar omkijkt en naar wie niemand wil luisteren. Vooral de zinnen:

Barfuss auf dem Eise wankt er hin und her,

und sein kleiner Teller bleibt ihm immer leer…

getuigden van intense triestheid.

Eigenlijk was er nog weinig veranderd in de wereld. Landsbesluiten, op grond van superieure wijsheid en rechtvaardigheid, leken mij niet gek. De gedachte aan koningen, ministers en een kabinet, een regering, bestaande uit filosofen, wijze mannen en vrouwen, een oplossing?

We eindigden ons korte middagconcert met de muziek van Emiel Hullebroeck. Van het Vlaamse: Lapper Krispijn zongen we ieder een couplet en het refrein gezamenlijk: Ik zitte mijn schoentje te naaien en trekke mijn draadje toe.

Bij de laatste regels, zag ik, in gedachten, mijn vader dit lied met buitengewoon veel plezier zingen:

Weet iemand daar valt mij al weder

dat schoenmakers raadselken in

’t verschil tussen wijven en leder

voor mij is het klaar gelijk tin

de wijven zijn vellen van haaien

en leder is vel van de koe

ik zitte mijn schoentje te naaien

en trekke mijn draadje toe